ដោយៈគង់ សូរិយា
ភ្នំពេញៈ ការចុះបញ្ជីអចលនទ្រព្យ ពិតជាសំខាន់ណាស់ក្នុងការគ្រប់គ្រង ការធ្វើអាជីវកម្មលក់ដូរ និងផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ។ វាក៏បញ្ជាក់ពីភាពស្របច្បាប់ នៃអចលនទ្រព្យនោះផងដែរ។
ការចុះបញ្ជីអចលនទ្រព្យនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា ធ្វើឡើងទៅលើដី និងសំណង់ទាំងឡាយណា ដែលជាប់ពន្ធ ហើយជាទូទៅ គឺអចលនទ្រព្យមានតម្លៃលើសពី១០០លានរៀល។
ផ្អែកតាមច្បាប់ស្តីពី ពន្ធលើអចលនទ្រព្យឆ្នាំ២០០៩បានបង្ហាញថា អ្នកជាប់ពន្ធអចលនទ្រព្យទាំងអស់ មានកាតព្វកិច្ចត្រូវទៅចុះបញ្ជីអចលនទ្រព្យរបស់ខ្លួន នៅរដ្ឋបាលសារពើពន្ធ ក្នុងភូមិសាស្ត្រដែលអចលនទ្រព្យរបស់ខ្លួននោះស្ថិតនៅ។ ការចុះបញ្ជីនេះត្រូវទៅធ្វើយ៉ាងយឺតបំផុតគិតត្រឹមថ្ងៃទី៣០ ខែ កញ្ញា នៃឆ្នាំជាប់ពន្ធនីមួយៗ។
ការចុះបញ្ជីអចលនទ្រព្យមួយ ធ្វើឡើងតែមួយដងគត់ ដើម្បីទទួលបានលេខអត្តសញ្ញាណសម្គាល់អចលនទ្រព្យ។ សម្រាប់អចលនទ្រព្យណា ដែលបានចុះបញ្ជីរួចហើយ មិនត្រូវបានចុះបញ្ជីឡើងវិញ នៅឆ្នាំបន្តបន្ទាប់នោះទេ តែត្រូវបង់ពន្ធអចលទ្រព្យនោះ ជាប្រចាំឆ្នាំក្នុងអាត្រា០,១ភាគរយ ដោយវាអាស្រ័យទៅតាមប្រភេទអចលនទ្រព្យ និងទីតាំងដែលវាស្ថិតនៅ។
ម្យ៉ាងទៀត នៅពេលអចលនទ្រព្យដែលបានចុះបញ្ជីនោះ ត្រូវបានផ្ទេរកម្មសិទ្ធិតាមរយៈការទិញ-លក់ ឬមានការផ្លាស់ប្តូរម្ចាស់កាន់កាប់ ការផ្លាស់ប្តូរទំហំ ការបែងចែក ឬការរំលាយចូលគ្នា នោះម្ចាស់អចលនទ្រព្យ ត្រូវតែបង់ពន្ធប្រថាប់ត្រា ដាច់ដោយឡែក ក្នុងអត្រា៤%។
ឧទាហរណ៍ ពូ “ក” មានដីទំហំ ៣ ហិកតា ក្នុងក្រុងសៀមរាប។ ពូ “ក” ត្រូវតែទៅចុះបញ្ជីអចលនទ្រព្យ និងបង់ពន្ធអចលនទ្រព្យ ក្នុងអត្រា០,១ % ប្រចាំឆ្នាំ ។ ក្រោយមក ពូ «ក» បានបំបែកក្បាលដីជា ០៣ ប្លង់ ហើយផ្ទេរសិទ្ធិកាន់កាប់ឱ្យកូនគាត់បីនាក់។ ដូចនេះ ដីចំនួន០៣ ប្លង់ដែលបានចែកឱ្យកូននោះ កូនដែលត្រូវទៅចុះបញ្ជីកម្មសិទ្ធិថ្មី ត្រូវតែបង់ពន្ធប្រថាប់ត្រាក្នុងអត្រា ៤%។
ក្នុងករណីនេះ ក្នុងឆ្នាំដែលគាត់ចែកដីឱ្យកូនគាត់ តែគាត់មិនទាន់បង់ពន្ធអចលនទ្រព្យប្រចាំ នៅពេលមានការចែកដីកូនបែបនេះ គាត់រួមនឹងកូនគាត់ត្រូវតែបង់ពន្ធ០,១% និងបង់ពន្ធប្រថាប់ត្រា៤% ក្នុងឆ្នាំនោះតែមួយ។
ជាគោលការណ៍ សម្រាប់ការចុះបញ្ជីអចលនទ្រព្យ ម្ចាស់អចលនទ្រព្យត្រូវតែវាស់វែង និងគណនាពន្ធអចលនទ្រព្យទាំងនោះដោយខ្លួនឯង។
១ តើត្រូវវាស់វែងអចលនទ្រព្យនោះយ៉ាងដូចម្តេច?
ម្ចាស់អចលនទ្រព្យ ត្រូវវាស់វែងផ្ទៃក្រឡារបស់ដី ផ្ទះ និងសំណង់ផ្សេងៗ ដូចជា ដី គឺគេត្រូវវាស់យកចំណុចកណ្តាលនៃព្រំរបង ឬព្រំដីជាគោល។ រីឯ ផ្ទះ អគារ និងសំណង់ផ្សេងៗ គឺគេត្រូវវាស់យកចំណុចកណ្តាលនៃជញ្ជាំង និងចុងដំបូល ចំពោះស្ថានីយប្រេង ភោជនីយដ្ឋាន កន្លែងលក់ ឬលាងរថយន្ត។
២ ការគណនាប្រាក់ពន្ធលើអចលនទ្រព្យ
យោងតាមប្រកាសលេខ៣៤៣ សហវ.ប្រក ចុះថ្ងៃទី ២២ ខែមីនា ឆ្នាំ ២០១៩ ស្តីពីការកំណត់មូលដ្ឋានគិតពន្ធប្រថាប់ត្រា ចំពោះការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ ឬសិទ្ធិកាន់កាប់អចលនទ្រព្យ បានកំណត់យ៉ាងច្បាស់ពីមូលដ្ឋានគិតពន្ធប្រថាប់ត្រា ដែលអនុវត្តចំពោះការផ្ទេរកម្មសិទ្ធិ ឬសិទ្ធិកាន់កាប់អចលនទ្រព្យ ដែលជាសំណង់ ឬ/និងដី ស្ថិតក្នុងភូមិសាស្ត្ររដ្ឋបាលរាជធានី ខេត្ត នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា។
ដើម្បីរកប្រាក់ពន្ធត្រូវបង់ ម្ចាស់អចលនទ្រព្យ ត្រូវរកមូលដ្ឋានគិតពន្ធជាមុនសិន។ គេត្រូវយកតម្លៃអចលនទ្រព្យ គុណនឹង៨០% រួចដកនឹង១០០ ០០០ ០០០៛ នោះអ្នកនឹងរកឃើញពីមូលដ្ឋានគិតពន្ធ។ បន្ទាប់មក គេយកតម្លៃលេខនៃមូលដ្ឋានគិតពន្ធ ទៅគុណនឹង០.១ %នោះ យើងនឹងរកឃើញពីតម្លៃប្រាក់ពន្ធដែលត្រូវបង់នោះហើយ។
តម្លៃអចលនទ្រព្យនីមួយៗ ត្រូវបានកំណត់ដោយគណៈកម្មការវាយតម្លៃអចលនទ្រព្យ ដោយយោងតាមតម្លៃទីផ្សារ ឬទៅតាមអាយុកាលសំណង់ និងប្រភេទនៃសំណង់ (ឥដ្ឋបេតុង និងមិនមែនឥដ្ឋបេតុង)។
៣ តើត្រូវមានឯកសារអ្វីខ្លះនៅពេលទៅចុះបញ្ជី?
ក្រោយពីម្ចាស់អចលនទ្រព្យ បានវាស់វែង និងគណនារកប្រាក់ពន្ធនៃអចលនទ្រព្យរបស់ខ្លួនរួចហើយ គឺត្រូវតែស្នើសុំចុះបញ្ជីអចលនទ្រព្យនោះ។ នៅពេលដាក់ពាក្យស្នើសុំចុះបញ្ជីពន្ធលើអចលនទ្រព្យ ម្ចាស់អចលនទ្រព្យ ត្រូវភ្ជាប់មកជាមួយនូវឯកសារសំខាន់ៗដូចជា
-អត្តសញ្ញាណប័ណ្ណសញ្ជាតិខ្មែរ ឬសំបុត្របញ្ជាក់កំណើត ឬលិខិតឆ្លងដែនសម្រាប់ជនបរទេស។
-សៀវភៅគ្រួសារ ឬ សៀវភៅស្នាក់នៅ ឬ លិខិតបញ្ជាក់ទីលំនៅ
-ប័ណ្ណសម្គាល់សិទ្ធិ ឬប័ណ្ណសម្គាល់សិទ្ធិកាន់កាប់អចលនវត្ថុ ឬវិញ្ញាបនបត្រសម្គាល់ម្ចាស់អចលនវត្ថុ ដែលចេញដោយរដ្ឋបាលសុរិយោដី ឬឯកសារពាក់ព័ន្ធនឹងការកាន់កាប់អចលនទ្រព្យ ដែលបញ្ជាក់ដោយអាជ្ញាធរឃុំ/សង្កាត់ឡើងទៅ។ ក្នុងករណីដែលអចលនទ្រព្យបង់រំលស់ ម្ចាស់អចលនទ្រព្យត្រូវភ្ជាប់មកជាមួយ នូវឯកសាររវាងអ្នកទិញ និងអ្នកលក់មកជាមួយផង។
ម្យ៉ាងវិញទៀត ម្ចាស់អចលនទ្រព្យ ត្រូវតែបញ្ជាក់ឱ្យបានច្បាស់ដល់រដ្ឋបាលសារពើពន្ធ អំពីអចលនទ្រព្យត្រូវជាប់ពន្ធទាំងនោះ ក្នុងករណី ៖
-អចលនទ្រព្យរបស់ខ្លួនត្រូវបានបំបែកលក់ ផ្ទេរ ឬផ្តល់អំណោយ ហើយអចលនទ្រព្យដែលបានបំបែកថ្មីត្រូវតែចុះបញ្ជីទៀត
-ដីត្រូវបានយកទៅសាងសង់ផ្ទះ អគារ ឬសំណង់ផ្សេងៗ
-ផ្ទះ អគារ និងសំណង់ផ្សេងៗត្រូវបានសាងសង់បន្ថែម ឬបន្ថយ ឬ រំលាយចោល
-ការផ្លាស់ប្តូរកម្មសិទ្ធិករ អ្នកកាន់កាប់ ឬអ្នកទទួលបានផលប្រយោជន៍ចុងក្រោយ។
អ្នកជាប់ពន្ធ មិនអាចក្លែងបន្លំឯកសារចុះបញ្ជីអចលនទ្រព្យបានទេ។ ប្រសិនណាបើមន្ត្រីសារពើពន្ធរកឃើញថា អ្នកជាប់ពន្ធណាម្នាក់ ក្លែងបន្លំឯកសារ នោះជននោះត្រូវរងទោសទណ្ឌតាមច្បាប់សារពើពន្ធ ដោយត្រូវពិន័យបង់ពន្ធប្រាក់បន្ថែម ទៅលើពន្ធប្រថាប់ត្រានៃពន្ធអចលនទ្រព្យនោះ។
ដើម្បីភាពងាយស្រួលក្នុងការកាត់បន្ថយពេលវេលា និងការចំណាយនានា អ្នកជាប់ពន្ធ អាចទាញយកពាក្យស្នើសុំនេះ ដោយមិនគិតថ្លៃ នៅលើគេហទំព័ររបស់អគ្គនាយក ដ្ឋានពន្ធដារ (www.tax.gov.kh)៕
