ដោយៈ គង់ សូរិយា
ក‑ គុណភាពទឹក
ការកើតឡើងនៃ eutrophication នៅក្នុងទឹក គឺជាផលប៉ះពាល់មួយផ្សេងទៀត ទៅដល់ចំនួនប្រជាជនទីក្រុងលើបរិស្ថាន។ នៅពេលមានភ្លៀងធ្លាក់នៅតាមបណ្តាទីក្រុងធំៗ ទឹកភ្លៀងអាចជួយបំផ្លាញសារធាតុពុល ដូចជា ឧស្ម័នកាបូនិក និងឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ដទៃទៀត នៅលើអាកាសទៅលើដីខាងក្រោម បន្ទាប់មកសារធាតុគីមីទាំងនេះ ត្រូវលាងដោយផ្ទាល់ ហើយបង្កឱ្យមានការថយចុះគុណភាពទឹក និងបំផ្លាញប្រព័ន្ធអេកូឡូស៊ី។
ផ្ទៃមហាសមុទ្រក៏មានសមត្ថភាពក្នុងការ ស្រូបយកឧស្ម័នកាបូនិក ដែលភាយចេញពីបរិយាកាសផែនដី នៅពេលដែលការបញ្ចេញឧស្ម័នកើនឡើង ជាមួយនឹងការកើនឡើងនៃនគរូបនីយកម្ម។ តាមការសិក្សាស្រាវជ្រាវបង្ហាញថា មហាសមុទ្រស្រូបយក ១/២ នៃCO២ ដែលផលិតដោយមនុស្ស និង មានប្រយោជន៍ដល់បរិស្ថាន ក្នុងការជួយកាត់បន្ថយផលប៉ះពាល់នៃឧស្ម័នផ្ទះកញ្ចក់ ប៉ុន្តែវាបានបង្កឱ្យមានអាស៊ីដផងដែរ។
ខ‑ កាកសំណល់ចំណីអាហារ
ការរីកចម្រើនយ៉ាងឆាប់រហ័សនៃសហគមន៍ បានបង្កើតនូវបញ្ហាប្រឈមថ្មីៗ ជាពិសេសនៅក្នុងប្រទេសអភិវឌ្ឍន៍ ហើយបញ្ហាប្រឈមមួយគឺការកើនឡើងនូវកាកសំណល់អាហារ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា ជាកាកសំណល់ម្ហូបអាហារទីក្រុង។ កាកសំណល់អាហារ គឺជាការចោលផលិតផលម្ហូបអាហារ ដែលមិនអាចយកមកប្រើប្រាស់បានទៀតទេ ដោយសារតែផលិតផលទាំងនោះផុតកំណត់ ឬខូចគុណភាព។
ការបង្កើនកាកសំណល់ម្ហូបអាហារ អាចបង្កើនការព្រួយបារម្ភខាងផ្នែកបរិស្ថាន ដូចជា បង្កើនការផលិតឧស្ម័នមេតាន និងការបង្កឱ្យមានប្រភេទជំងឺផ្សេងៗ។ កន្លែងចាក់សំរាមគឺជាមូលហេតុនាំមុខគេទី៣ នៃការភាយចេញមេតាន ដែលបណ្តាលឱ្យមានការព្រួយបារម្ភ លើផលប៉ះពាល់របស់វាចំពោះអូហ្សូន និងសុខភាពរបស់មនុស្ស។ កាកសំណល់អាហារច្រើនសន្ធឹកសន្ធាប់ បណ្តាលឱ្យកើតមានឡើងនូវជាតិ fermentation ដែលបង្កើនជាហានិភ័យផ្សេងៗ ដូចជា បង្កើតសត្វចម្លងមេរោគ និង សត្វល្អិតផ្សេងទៀត។
គ‑ ទីជម្រក និងជីវៈចម្រុះ
ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម អាចជះឥទ្ធិពលយ៉ាងធំធេង លើជីវៈចម្រុះដោយសារការបង្កឱ្យមានការបែងចែកជម្រក និងការបាត់បង់ពូជពង្សដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថាជាការបែងចែកទីជម្រក។ ការបែកបាក់ឬបាត់បង់លំនៅដ្ឋាន មិនប្រាកដថាជាការបំផ្លាញទីជម្រកនោះទេ ប៉ុន្តែវាអាចបំបែកដាច់ដោយឡែកទៅជាផ្លូវថ្នល់ និងផ្លូវដែក។ ទម្រង់នៃការផ្លាស់ប្តូរបែបនេះ អាចប៉ះពាល់ទៅដល់ទីជម្រក នៃជីវៈចម្រុះផ្សេងៗ ក្នុងការទ្រទ្រង់ជីវិតដោយបំបែកចេញពីបរិស្ថាន ពោលគឺភាពងាយស្រួលក្នុងការរកអាហារ និងរកកន្លែង ដែលពួកវាអាចលាក់ខ្លួន ពីការធ្វើនគរូបនីយកម្ម។
ការរៀបចំផែនការ និងការគ្រប់គ្រងឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ក្នុងធ្វើនគរូបនីយកម្ម គឺជាកាត់បន្ថយនូវផលប៉ះពាល់ទាំងឡាយ មិនថាជីវិតមនុស្សឬ សត្វទេ ពោលគឺការបន្ថែមច្រករបៀងផ្សេងៗ នៃទីប្រជុំជនដើម្បីជួយសម្រួលក្នុងការកែទម្រង់នៃនគរូបនីយកម្មទីក្រុងនីមួយៗ។
៤.៣‑ សុខុមាលភាព និងសង្គម
នៅក្នុងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍ នគរូបនីយកម្មមិនបានធ្វើអាយុសង្ឃឹមរស់នៃប្រជាជនប្រទេសនោះ មានភាពប្រសើរឡើងនោះទេ។ ការធ្វើនគរូបនីយកម្មយ៉ាងឆាប់រហ័ស បាននាំឱ្យមានការកើនឡើង នូវអត្រាស្លាប់ខ្ពស់ដោយសារជំងឺឆ្លង ដែលទាក់ទងទៅនឹងរបៀបរស់នៅ រួមទាំងជំងឺមហារីក និង ជំងឺបេះដូងផងដែរ។ ភាពខុសគ្នានៃអត្រាមរណៈភាព ដោយសារជំងឺឆ្លង អាចប្រែប្រួលអាស្រ័យលើជំងឺ និងទីតាំងជាក់លាក់។
កម្រិតសុខភាព ទីក្រុងមានភាពល្អប្រសើរ បើធៀបនឹងតំបន់ជនបទ ទោះជាយ៉ាងណាក៏ដោយ អ្នករស់នៅក្នុង តំបន់ក្រីក្រ ដូចជា តំបន់អនាធិបតេយ្យ និងតំបន់លំនៅដ្ឋានក្រៅផ្លូវការ នៅតែទទួលរងការគម្រាមកំហែងពីជំងឺផ្សេងៗការស្លាប់មុនអាយុ និងកត្តាប្រឈមផ្នែកសុខភាពនិងភាពក្រីក្រ។
ប្រជាជនក្រីក្រភាគច្រើននៅតាមទីប្រជុំជន មានការលំបាកក្នុងការប្រើប្រាស់សេវាសុខាភិបាល ដោយសារតែពួកគេមិនមានលទ្ធភាព ចំណាយប្រាក់សម្រាប់សេវានោះ ដែលហេតុធ្វើឱ្យពួកគេ ងាកទៅរកអ្នកផ្តល់សេវាដែលមិនមានលក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់គ្រាន់ និងគ្មានច្បាប់។ ខណៈពេលនគរូបនីយកម្ម ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយ នឹងភាពប្រសើរឡើង នៃអនាម័យសាធារណៈ និងការទទួលបានការថែទាំសុខភាពក៏ដោយ ក៏វាតម្រូវឱ្យមានការផ្លាស់ប្តូរនៅក្នុងមុខរបររចំណីអាហារ និងលំហាត់ប្រាណ ដែលអាចមានឥទ្ធិពលជាច្រើនលើផ្នែកសុខភាព ដូចជា៖
ក‑ អាហាររូបត្ថម្ភ
មនុស្សជិត២៣,៥លាននាក់ កំពុងរស់នៅក្នុងសហរដ្ឋអាម៉េរិកខ្វះលទ្ធភាព ទទួលបានផ្សារទំនើបក្នុងចម្ងាយតែ១ម៉ាយ ពីផ្ទះរបស់ពួកគេ។ ការសិក្សាជាច្រើនបានបង្ហាញថា ចម្ងាយឆ្ងាយចំពោះហាងលក់គ្រឿងទេសផ្សេងៗ ក៏ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងអត្រាខ្ពស់ នៃភាពប្រសើរផ្នែកសុខភាពដែរ។ ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម ត្រូវបានបង្ហាញថា បានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការប្រើប្រាស់ផ្លែឈើស្រស់ បន្លែគ្រាប់ធញ្ញជាតិផ្សេងៗ និងការទទួលទានចំណីអាហារកែច្នៃ និងភេសជ្ជៈជាដើម។
ហាងម្ហូបអាហារជាច្រើននៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ត្រូវបានរកឃើញជាទូទៅនៅក្នុងសង្កាត់អាមេរិក អាហ្រ្វិក ដែលប្រជាជនមានប្រាក់ចំណូលទាប ហើយការសិក្សាមួយទៀតបានរកឃើញថា ជនជាតិភាគតិចនៅក្នុងសង្កាត់ដែលមានប្រាក់ចំណូលទាបទាំងនេះ មានអត្រាកំណើនកុមារ និងកំណើតថ្មីខ្ពស់ ហើយអត្រាកណើតថ្មីទាំងនេះ បានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងហានិភ័យនៃកង្វះអាហាររូបត្ថម្ភ នៃការធ្វើនគរូបនីយកម្ម។
ខ‑ ជំងឺហឺត
ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម ក៏ត្រូវបានផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងការកើនឡើងហានិភ័យនៃជំងឺហឺតផងដែរ នៅពេលដែលមានការផ្លាស់ប្តូរសហគមន៍ពីជនបទ ទៅសង្គមទីក្រុងកាន់តែច្រើន ចំនួនមនុស្សកាន់តែច្រើនត្រូវបានប៉ះពាល់ដោយជំងឺហឺត។ នៅក្នុងប្រទេស ដែលមានប្រាក់ចំណូលទាប និង មធ្យម មានកត្តាជាច្រើនដែលធ្វើឱ្យមានចំនួនខ្ពស់ នៃអ្នកដែលមានជំងឺហឺត ស្រដៀងគ្នាទៅនឹងតំបន់ខ្លះ នៅក្នុងសហរដ្ឋអាមេរិក ដែលមានការរីកចម្រើននគរូបនីយកម្ម។
ផលប៉ះពាល់នៃសារធាតុពុល ដែលកើតមានក្នុងខ្យល់អាកាស ដូចជា អុកស៊ីតឌីអុកស៊ីត (NO2) កាបូនម៉ូណូអុកស៊ីត (CO) និង សារធាតុតូចៗផ្សេងទៀត ដែលមានអង្កត់ផ្ចិតតូចជាង២,៥មីក្រូម៉ែត្រ អាចបណ្តាលឱ្យបង្កើនហានិភ័យនៃជំងឺហឺតរបស់កុមារ។ ថ្វីបើមានការកើនឡើងនូវលទ្ធភាពទទួលបានសេវាសុខភាព តាមរយៈការកើនឡើងនៃដង់ស៊ីតេប្រជាជន នៃនគរូបនីយកម្ម បានជះឥទ្ធិពលអវិជ្ជមានដល់គុណភាពខ្យល់ ក្នុងបរិយាកាស ហើយនៅទីបំផុត វាបានកាត់បន្ថយតម្លៃវិជ្ជមាន នៃធនធានសុខភាពនៅពេលដែលកុមារ និងមនុស្សវ័យក្មេងកាន់តែកើនឡើង ពោលគឺកើនជំងឺហឺតដោយសារអត្រាខ្ពស់នៃការបំពុលបរិយាកាស។
គ‑ ឧក្រិដ្ឋកម្ម
ការបកស្រាយដ៏សាមញ្ញបំផុតនោះ គឺថាតំបន់ដែលមានដង់ស៊ីតេប្រជាជនកាន់តែខ្ពស់ ទំនិញកាន់តែច្រើនសម្បូរបែប និងអាចរកទិញបានដោយងាយនៅតំបន់ជុំវិញ និង ក្នុងតំបន់តែម្តង ហើយការប្រព្រឹត្តឧក្រិដ្ឋកម្មនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង ក៏អាចកើតមានឡើងបានយ៉ាងងាយដែរ ពោលគឺ ទំនើបកម្ម អាចនាំឱ្យមានឧក្រិដ្ឋកម្មជាច្រើនផងដែរ។
ការយល់ដឹងកាន់តែច្រើន អំពីគម្លាតប្រាក់ចំណូលរវាងអ្នកមាន និង អ្នកក្រ ដោយសារប្រព័ន្ធផ្សព្វផ្សាយទំនើប គឺជាមូលហេតុដែលនាំឱ្យមានអារម្មណ៍ច្រណែន និងប្រកួតប្រជែងនៃការខ្វះខាត និងលើសលប់ ដែលអាចនាំឱ្យមានបទឧក្រិដ្ឋ។ ការស្រាវជ្រាវខ្លះបានបង្ហាញថា ការកើនឡើងនៃឧក្រិដ្ឋកម្មនៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង គឺដោយសារកត្តាប្រាក់ចំណូលរបស់មនុស្សម្នាក់ៗ វិសមភាពទៅនឹងប្រាក់ចំណូលនៃប្រជាជនសរុប។
ការធ្វើចំណាកស្រុក ក៏ជាកត្តាមួយដែលអាចបង្កើនឧក្រិដ្ឋកម្ម នៅក្នុងតំបន់ទីក្រុងផងដែរ ដូចជា ការផ្លាស់ទីលំនៅរបស់ប្រជាជន មកពីតំបន់មួយ ហើយបង្ខំឱ្យផ្លាស់ប្តូរទៅជាសង្គមនិយម។ នៅទីនេះ ពួកគេស្ថិតនៅក្នុងបរិយាកាសថ្មី ជាមួយនឹងបទដ្ឋានថ្មី និងតម្លៃសង្គម ដែលអាចនាំឱ្យមានការរួបរួមគ្នាជាសង្គម និងបទឧក្រិដ្ឋកាន់តែច្រើន។ ទោះបីជានគរូបនីយកម្ម មាននិន្នាការបង្កើត ផលប៉ះពាល់អវិជ្ជមានក៏ដោយ ក៏ឥទ្ធិពលវិជ្ជមានមួយចំនួន បានធ្វើឱ្យនគរូបនីយកម្មបង្កើន សកម្មភាពផ្សេងៗផ្សារភ្ជាប់ជាមួយនឹងតំបន់ជនបទ។
ឃ‑ សុខភាពផ្លូវចិត្ត
កត្តានគរូបនីយកម្ម ដែលរួមចំណែកដល់សុខភាពផ្លូវចិត្ត អាចត្រូវបានគេគិតថា ជាកត្តាដែលប៉ះពាល់ដល់បុគ្គល និងកត្តាដែលប៉ះពាល់ដល់ក្រុមធំៗនៃសង្គម។ កត្តាម៉ាក្រូទាំងនេះ រួមចំណែកដល់ភាពខុសគ្នា រវាងសង្គម ដែលជះឥទ្ធិពលដល់បុគ្គល តាមរយៈការបង្កើតអសន្តិសុខ ដែលអាចមើលឃើញជាបញ្ហា ដោយសារបរិយាកាសខាងរាងកាយ រួមមានបញ្ហាសុវត្ថិភាពផ្ទាល់ខ្លួន ឬ បញ្ហាដែលទាក់ទងនឹងបរិស្ថានសង្គម ដូចជា ការបាត់បង់គំនិតខ្លួនឯង។
ការកើនឡើងនូវភាពតានតឹង គឺជាភាពស្មុគស្មាញខាងផ្លូវចិត្ត ដែលមានលក្ខណៈសាមញ្ញមួយ ដែលអមជាមួយ នឹងការធ្វើនគរូបនីយកម្មហើយត្រូវបានគេគិតថាដោយសារតែអសន្តិសុខ។ ការផ្លាស់ប្តូរនៅក្នុងសង្គម ដែលជាផលវិបាកនៃនគរូបនីយកម្ម ត្រូវបានគេគិតថា នឹងនាំទៅរកការកាត់បន្ថយនូវការគាំទ្រផ្នែកសង្គម ការកើនឡើងនូវអំពើហឹង្ស និងការដាក់មនុស្សច្រើនពេក។
៥‑ សេចក្តីសន្និដា្ឋន
ទម្រង់នៃនគរូបនីយកម្មផ្សេងៗគ្នា អាចត្រូវបានចាត់ថ្នាក់ដោយអាស្រ័យលើរចនាបថ និងវិធីសាស្រ្តនៃស្ថាបត្យកម្ម ក្នុងការធ្វើផែនការ ក៏ដូចជា ការរៀបរយកំណើនប្រជាជន ជាប្រវត្តិសាស្ត្រនៃតំបន់នោះ។ នគរូបនីយកម្មនៅក្នុងទីក្រុង ដែលត្រូវបានអភិវឌ្ឍជាទូទៅ គឺបង្ហាញពីការប្រមូលផ្តុំនៃសកម្មភាពរបស់មនុស្ស និងការតាំងទីលំនៅនៅជុំវិញ តំបន់ទីប្រជុំជនដែលបានមកពីការធ្វើចំណាកស្រុក។
ការធ្វើចំណាកប្រទេស (អន្តោរប្រវេសន៍) អាចសំដៅភាគច្រើនទៅលើការធ្វើចំណាកស្រុក មកពីប្រទេសអតីតសង្គមនិយម និងកន្លែងផ្សេងៗទៀត ដែលមានលក្ខណៈប្រហាក់ប្រហែលគ្នា។ ការរីកចម្រើនថ្មីៗនេះ ដូចជា គម្រោងកែលម្អទីប្រជុំជនជាដើម មានន័យថា គឺជាការមកដល់ថ្មីនៃទីក្រុងនានាដែលលែងត្រូវការ លំនៅដ្ឋានអាណាធិបតេយ្យ ព្រោះនៅក្នុងតំបន់អភិវឌ្ឍន៍មួយចំនួននៃទីក្រុង ត្រូវបានត្រៀមលក្ខណៈជាស្រេចនៅក្នុងផែនការនគរូបនីយកម្មនៃតំបន់ទីប្រជុំជននោះ។
ទម្រង់នៃការធ្វើនគរូបនីយកម្មទាំងនេះ អាចកើតមានដោយសារទំនាក់ទំនងប្រសើរឡើង រវាងប្រជាជនទីក្រុង និងជនបទ ប៉ុន្តែកត្តាមួយចំនួន ដូចជា ការភ័យខ្លាចលើផ្នែកឧក្រិដ្ឋកម្ម និងបរិស្ថានទីក្រុងក្រីក្រ វាបានរួមចំណែកទៅដល់បាតុភាពនានា ដែលធ្វើឱ្យទីក្រុងធ្លាក់ចុះ រួមទាំងបទពិសោធន៍ ផ្នែកឧស្សាហកម្មនៃពិភពលោកផងដែរ។
នៅពេលដែលតំបន់លំនៅដ្ឋានជាច្រើន មានការផ្លាស់ប្តូរទៅក្រៅមជ្ឈមណ្ឌលទីក្រុង ឬ ត្រូវបានគេហៅថាជាយក្រុង ដែលបានកើតឡើងរហូតមកដល់ពេលនេះ គឺជាការបង្កើតចំណុចថ្មី នៃការប្រមូលផ្តុំនៅខាងក្រៅទីប្រជុំជនទាំងនៅក្នុងប្រទេសអភិវឌ្ឍ និងប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍន៍។ បាតុភាពទាំងនេះ គឺជាបណ្តាញសំណុំបែបបទ (poly-centric) នៅក្នុងការយកចិត្តទុកដាក់ ដើម្បីធ្វើជាគំរូនៃការពង្រីកនគរូបនីយកម្ម។ ជនអន្តោប្រវេសន៍ជនបទ ត្រូវបានទាក់ទាញដោយសារលទ្ធភាពនៃទីក្រុង ដែលអាចផ្តល់ឱ្យពួកគេបាន ប៉ុន្តែ ជាញឹកញាប់ រូបភាពទាំងនេះ ភាគច្រើនកើតមាននៅក្នុងតំបន់ទីក្រុង ឬប្រជុំជន ដែលមានភាពក្រីក្រខ្លាំង។
អសមត្ថភាពរបស់បណ្តាប្រទេស ក្នុងការផ្តល់លំនៅដ្ឋានសមរម្យដល់ជនអន្តោប្រវេសន៍ ដែលរស់នៅតាមជនបទ គឺពាក់ព័ន្ធទៅនឹងភាពលើសលប់នៃការធ្វើនគរូបនីយកម្ម ដែលអត្រាទាំងនេះ លូតលាស់យ៉ាងឆាប់រហ័សជាងអត្រា នៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ចនៅក្នុងតំបន់ ដែលនាំឱ្យមានភាពអត់ការងារធ្វើខ្ពស់ និង តម្រូវការធនធានខ្ពស់។
ប្រជាជនក្រីក្រភាគច្រើន នៅតាមបណ្តាប្រទេសកំពុងអភិវឌ្ឍ មិនអាចរកការងារធ្វើបានទេ ពួកគេអាចចំណាយជីវិតរបស់ពួកគេ ក្នុងការងារមិនមានតម្រូវការ និងមិនមានការងារធ្វើតែម្តង។ ការធ្វើនគរូបនីយកម្មបច្ចុប្បន្ន ជាពិសេស ប្រទេសអភិវឌ្ឍ អាចត្រូវគេបានរៀបចំជានគរូបនីយកម្មបែបសរីរាង្គ តាមរយៈចលនាសហគមន៍ធម្មជាតិសរីរាង្គ និងចលនាទីក្រុងសួនច្បារជាដើម ដែលត្រូវបានពឹងផ្អែកទាំងស្រុងលើផែនការមេ ក្នុងការរៀបចំសម្រាប់ហេតុផលនយោបាយ វប្បធម៌ សង្គមសេដ្ឋកិច្ចនៃទីក្រុង។
ជាសន្និដ្ឋាន ការធ្វើនគរូបនីយកម្ម គឺពិតជាមិនអាចកាត់ផ្តាច់ពីចំណាកជនបទនានា របស់ប្រជាជនបានឡើយ។ ការសិក្សាវិភាគពីចលនាប្រវេសន៍ចូលទីក្រុង ឬទីប្រជុំជន គឺជាកត្តាចម្បងដែលអ្នកសិក្សានគរូបនីយកម្មត្រូវយកចិត្តទុកដាក់ខ្ពស់។ ខណៈដែលប្រជាជនបន្តកើនឡើង និងធ្វើនគរូបនីយកម្ម ក្នុងអត្រាដែលមិនធ្លាប់មានពីមុន ទីក្រុងថ្មី និងបច្ចេកទេសនៃការរីកចម្រើនឆ្លាតវៃត្រូវបានអនុវត្ត ដើម្បីបង្កើតការផ្លាស់ប្តូរមួយ ឆ្ពោះទៅរកការអភិវឌ្ឍទីក្រុងដែលមានបរិស្ថានសេដ្ឋកិច្ច និងសង្គមដែលមាននិរន្តរភាព។ ការរួមបញ្ចូលគ្នា រវាងនិរន្តភាពនៃការអភិវឌ្ឍសេដ្ឋកិច្ច សង្គម និងនយោបាយនៃទីក្រុងនានា គឺជាការធ្វើឱ្យមានភាពស្មើគ្នា និងភាពរឹងមាំក្នុងការអភិវ ឌ្ឍទីក្រុង និងទីប្រជុំជនតាមទម្រង់ នៃការអភិវឌ្ឍនគរូបនីយកម្មប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាពខ្ពស់៕