ដោយៈ ចំណាន

    អន្តរជាតិៈ មនុស្សដំបូងគេដែលធ្វើដែកក្នុងពិភពលោក គឺជនជាតិហេត ដែលជាអរិយធម៌បុរាណ ដែលរស់នៅក្នុងអាណាតូលៀ (តួកគីសម័យទំនើប) ប្រហែលឆ្នាំ1500 មុនគ.ស. ឬជាង 3,500 ឆ្នាំមុន។

1. ប្រវត្តិបង្កើតដែកដំបូង

មុនពេលយុគដែកបានចាប់ផ្តើម គឺយុគសម័យសំរិទ្ធ (មុនឆ្នាំ១៥០០មុនគ.ស.) ដែលសម័យកាលនោះមនុស្សភាគច្រើនប្រើសំរិទ្ធ ដែលធ្វើពីទង់ដែង និងសំណប៉ាហាំង។ លោហជាតិដែកត្រូវបានគេស្គាល់ ប៉ុន្តែកម្រណាស់ ដែលជារឿយៗ ត្រូវបានរកឃើញតែនៅក្នុងអាចម៍ផ្កាយប៉ុណ្ណោះ។

2. ជនជាតិហេត (ប្រហែល 1500 មុនគ.ស 1200 មុនគ.ស.)

ជនជាតិហេត ជាជនជាតិដំបូងគេ ដែលស្រូបរ៉ែដែក (ថ្មកំដៅដែលមានជាតិដែក ដើម្បីទាញយកលោហៈ)។ ពួកគេបានផលិតអាវុធ និងឧបករណ៍ធ្វើពីដែក ដែលខ្លាំងជាងសំរិទ្ធ។ ការរកឃើញនេះ បានផ្តល់ឱ្យពួកគេ នូវអត្ថប្រយោជន៍ខាងយោ​ធា និងបច្ចេកវិទ្យា។

3.  យុគសម័យដែកចាប់ផ្តើម (~១២០០ មុនគ.ស.)

បន្ទាប់ពីចក្រភព “ហ៊ីតទី”​បានដួលរលំ ចំណេះដឹងអំពីដែកបានរីករាលដាលដល់មជ្ឈិមបូព៌ា អេហ្ស៊ីប និងអឺរ៉ុប។

អរិយធម៌ដូចជនជាតិ អាសស៊ើរ និងក្រិកបានចាប់ផ្តើមប្រើប្រាស់ដែកយ៉ាងទូលំទូលាយ។

របៀបធ្វើដែកសម័យបុរាណ

ប្រជាជនសម័យបុរាណ ពួកគេបានប្រើចង្រ្កានតូចៗ (ផ្ការីក) ជាមួយនឹងធ្យូង និងម៉ាស៊ីនបូមទឹក ដើម្បីឈានដល់សីតុណ្ហភាពខ្ពស់ (ប្រហែល 1200°C)។

លោហជាតិ ដែកមិនរលាយទេ ប៉ុន្តែបានក្លាយទៅជាម៉ាស់អេប៉ុង (ផ្លុំ) ដែលត្រូវបានញញួរដើម្បីលុបភាពមិនបរិសុទ្ធ៕

ដោយៈ គង់ សូរិយា

    កោះកុងៈ ជាការអបអរសាទរមួយ ក្រសួងបរិស្ថានបាននិងកំពុងរៀបចំគម្រោង ដើម្បីប្រែក្លាយតំបន់កោះស្រឡៅ ក្នុងខេត្តកោះកុង ឱ្យទៅជា “​កោះ​អព្យាក្រឹត​កាបូន​គំរូ​មួយ” ដំបូងគេនៅកម្ពុជា ក្នុងទិសដៅលើកកម្ពស់ជីវភាពសហគមន៍ អភិរក្សធនធនធម្មជាតិ និងបង្កើនភាពធន់នឹងការប្រែប្រួលអាកាសធាតុ។

រដ្ឋមន្រ្តីក្រសួងបរិស្ថាន លោកអ៊ាង សុផល្លែតបានលើកឡើងកាលពីពេលថ្មីៗនេះថា ដើម្បីឱ្យសហគមន៍កោះស្រឡៅ ធានា​បាន​នូវ​ទេស​ភាព​ស្រស់ត្រកាល បរិស្ថាន ស្អាត និងបៃតង ឈាន​ឆ្ពោះទៅជា​ “កោះ​អព្យា​ក្រឹតកាបូន” នោះ ក្រសួង​បាន​រៀប​ចំ​ផែ​នកា​រ​ជា​ជំហានៗយ៉ាងហ្មត់ចត់ និងជាក់លាក់ជាច្រើន។

លោកបញ្ជាក់ថា “ក្រសួងបរិស្ថានរៀបចំគម្រោងអភិវឌ្ឍន៍កោះស្រឡៅ ទៅ​ជា​កោះអព្យាក្រឹត​កា​បូនគំរូមួយនៅកម្ពុជា នៅពេលខាងមុខ តាមរយៈការគាំទ្រឱ្យមានកិច្ចសហប្រតិបត្តិការ ជាមួយដៃគូពាក់ព័ន្ធ ដើម្បី​បង្កើតជម្រើសជីវភាព និងមុខរបរ”។ លោកបន្តថា “សកម្មភាពទាំងនេះ ចូលរួមចំណែកដល់ការអភិរក្ស បង្កើនភាពធន់នឹងការ​ប្រែ​ប្រួល​អា​កា​សធាតុ ការគ្រប់គ្រងអនាម័យបរិស្ថាន ឱ្យមានភាពស្អាតទាំងនៅលើដី លើមេឃ និងក្នុងទឹក”។

បន្ថែមពីនេះ ក៏មាន​ការរៀបចំគោលដៅលំហែបៃតង ដែលដើរតួនាទីដ៏សំខាន់ ក្នុងការកាត់បន្ថយការដាក់សម្ពាធ លើធនធានធម្មជាតិ និងលើកកម្ពស់ការងារអភិរក្សធនធានធម្មជាតិផងដែរ។

សហគមន៍កោះស្រឡៅ ស្ថិតក្នុងភូមិកោះស្រឡៅ ឃុំកោះកាពិ ស្រុកកោះកុង ដែលហ៊ុមព័ទ្ធទៅដោយព្រៃកោងកាង និងជាទីកន្លែងសម្បូរទៅដោយ ជីវៈ​ចម្រុះជាច្រើនប្រភេទ គ្រឿងសមុទ្រធម្មជាតិស្រស់ៗ​ និង​មាន​ប្រជាស​ហគ​ម​ន៍អា​ស្រ័​យផលប្រមាណ៣០០គ្រួសារ។ ក្រៅពីព្រៃកោងកាងដ៏ទាក់ទាញ ភ្ញៀវទេសចរ​ក៏អាច​ជិះទូក​ កម្សាន្ត​មើល​ផ្សោត​ផង​ដែរ។

លោកអ៊ាង សុផល្លែតបានពន្យល់ថា ជំហានដំបូង ប្រជាសហគមន៍ និង​អា​ជ្ញាធ​រ​ពា​ក់ព័ន្ធ​ ត្រូវ​រួមគ្នា​សំ​អាត​កោះ​ស្រ​ឡៅ ឱ្យបានស្អាតជាមុនសិន។ ក្នុងនោះ មានការរៀបចំទុកដាក់បែងចែកសំរាមជាជីកំប៉ុស និង​ឡដុត​សំរាមសំ​ណល់​ប្លា​ស្ទិកដោយប្រើប្រាស់សូឡា ដោយកាត់បន្ថយការប្រើប្រាស់ប្លាស្ទិក ទប់ស្កាត់ការបោះសំរាមចោលផ្តេសផ្តាស ដើម្បីទប់ស្កាត់ការបំពុលទឹក ដី និងខ្យល់។

ជំហានបន្ទាប់ គឺ​ការរៀបចំនូវហេដ្ឋារចនាសម្ពន្ធ័ផ្សេងៗ ដែល​បម្រើ​ដល់តម្រូវ​កា​រចាំ​បាច់ ​​រប​ស់ប្រ​ជាសហ​គម​ន៍​ដោយ​ប្រើ​ប្រា​ស់ថាមពលស្អាត។ ក្រៅពីនេះ ក៏មានការជំរុញ និង​លើក​កម្ព​ស់ជីវ​ភា​ពប្រ​ជាស​ហ​គម​ន៍តាមរយៈ ការ​ចិញ្ចឹម​ពូជក្តាមធម្មជាតិ ការការពារ និងដាំស្តារឡើងវិញព្រៃកោងកាង និងដើមក្រវាញជាដើម។

លើសពីនេះ ការបង្កើតគោលដៅលំហែបៃតង ឬ​អេកូទេ​សច​រ​ណ៍​ធម្មជាតិ មាន​លក្ខណៈ​ស្តង់​ដា​ទាក់​ទាញ​ភ្ញៀវ​ទេសចរជាតិ និងអន្តរជាតិក៏​មានរួមបញ្ចូលផងដែរ។

លោករដ្ឋមន្រ្តីបានបន្តថា ការអភិវឌ្ឍជីវភាពប្រជាពលរដ្ឋនៅតាមមូលដ្ឋានបែបនេះ គឺជាអាទិភាពខ្ពស់​របស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលចង់ឃើញជីវភាពសហគមន៍យើងរីកចម្រើន និងចីរភាព។ ក្រសួងបរិស្ថាន ដោយ​មានការចូលរួម សហការពីក្រសួង ស្ថាប័ន អង្គភាព ពាក់ព័ន្ធ រដ្ឋ​បា​ល​ថ្នាក់ក្រោមជាតិ និងដៃគូពាក់ព័ន្ធ បាន​និង​កំពុងយកចិត្តទុកដាក់លើជីវភាពរបស់ប្រជាពលរដ្ឋ រស់នៅ​ក្នុង​តំ​បន់​កា​រពារ​ធ​ម្មជាតិ ស្របតាមគោល​ន​យោ​បាយ​និង​យុទ្ធ​សាស្រ្ត របស់រាជរដ្ឋាភិបាលកម្ពុជា ដែលបានដាក់ចេញកន្លងមក៕